در ادامه پاسخ سوال هوموساپینس چیست ؟ به آثار و نشانه های باقیمانده از آنها میپردازیم . انسان خردمند (هوموساپینس) با وجود قدمت طولانی خود، آثار متنوعی از تمدن و زندگی خود بر جای گذاشته است که به باستان‌شناسان این امکان را می‌دهد تا به گذشته سفر کرده و رازهای زندگی انسان‌های ما قبل تاریخ را کشف کنند. این آثار نه تنها به شناخت ما از اجدادمان کمک می‌کند، بلکه به درک بهتر تکامل انسان و تغییرات فرهنگی و اجتماعی در طول تاریخ نیز می‌انجامد.
یکی از مهم‌ترین آثار به جا مانده از هوموساپینس، ابزارهای سنگی است. این ابزارها که از سنگ‌های مختلف ساخته می‌شدند، برای شکار، پوست کندن، برش دادن و سایر فعالیت‌های روزمره مورد استفاده قرار می‌گرفتند. با مطالعه این ابزارها، باستان‌شناسان می‌توانند اطلاعات ارزشمندی درباره تکنولوژی، مهارت‌ها و شیوه زندگی انسان‌های اولیه به دست آورند. علاوه بر ابزارهای سنگی، آثار هنری مانند نقاشی‌های غار، مجسمه‌ها و زیورآلات نیز از جمله مهم‌ترین یافته‌های باستان‌شناسی هستند. این آثار نشان می‌دهند که انسان‌های ما قبل تاریخ از خلاقیت بالایی برخوردار بودند و به هنر و نمادپردازی اهمیت می‌دادند.
آثار معماری نیز از جمله دیگر شواهد مهم زندگی انسان‌های خردمند باستانی است. ساختارهای مسکونی، مقبره‌ها و بناهای مذهبی که توسط گذشتگان ساخته شده‌اند، به ما اطلاعاتی درباره سازمان اجتماعی، باورهای مذهبی و شیوه زندگی آن‌ها می‌دهند. همچنین، بقایای مواد غذایی، دانه‌ها و استخوان‌های حیوانات در سایت‌های باستان‌شناسی، اطلاعات ارزشمندی درباره رژیم غذایی و محیط زیست انسان‌های ما قبل تاریخ در اختیار ما قرار می‌دهند.
با مطالعه این آثار، باستان‌شناسان می‌توانند به سوالاتی درباره مهاجرت انسان‌ها، تغییرات آب و هوایی و تأثیر آن‌ها بر زندگی انسان، و روابط اجتماعی انسان‌های خردمند باستانی پاسخ دهند. به طور خلاصه، آثار به جا مانده از هوموساپینس، گنجینه‌هایی هستند که به ما کمک می‌کنند تا به ریشه‌های خود پی ببریم و درک عمیق‌تری از تاریخ بشر پیدا کنیم.